თიბისის დამფუძნებლის მამუკა ხაზარაძის შემდეგ ხელისუფლების მხრიდან ზეწოლაზე კიდევ რამდენიმე ბიზნესმენი ალაპარაკდა. შერჩევითობასა და ზეწოლის ფაქტებზე ვიდეომიმართვა გაავრცელა სუპერმარკეტების ქსელ „ფრესკოს“ დამფუძნებელმა ვასილ სოფრომაძემ და ასევე ბიზნესმენმა თამაზ ელიზბარაშვილმაც.
ნიშნავს თუ არა ეს იმას, რომ ბიზნესზე ზეწოლა სისტემური ხასიათისაა, ამით ხომ არ უნდა აიხსნას წინასაარჩევნო პერიოდში მმართველი გუნდის სასარგებლოდ გაკეთებული შემოწირულობები და მიდიან თუ არა საკუთარი ბიზნესის ლობირებისთვის ბიზნესმენები მმართველ გუნდში? _ ამ საკითხებზე „ახალ თაობასთან“ ინტერვიუში არასამთავრობო ორგანიზაცია „საზოგადოება და ბანკების“ გამგეობის თავმჯდომარე გიორგი კეპულაძე საუბრობს.
_ რამდენიმე ბიზნესმენი ალაპარაკდა, რომ ხელისუფლების მხრიდან ხდება ზეწოლა. მიანიშნებს თუ არა ეს იმას, რომ ბიზნესზე ზეწოლა ისეთივე სისტემური ხასიათისაა, რაზეც წინა მმართველობის დროს საუბრობდნენ?
_ შედარება რამდენადაც გამოვა არ ვიცი და რამდენად სისტემური ხასიათი აქვს, მაგრამ ერთი რამ, რაც მნიშვნელოვანია, არის ის, რომ ზოგადად ბიზნესმენებს არ უყვართ ხელისუფლების წინააღმდეგ რაღაც სისტემურ დანაშაულებზე განცხადებების გაკეთება. ამიტომ, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ყველა ასეთ განცხადებას სათანადო ყურადღება მიექცეს. არავინ არ „გაატაროს“ და არ თქვას, რომ ეს „გადაგორდება“. თუ მართლა ადგილი აქვს ბიზნესზე ზეწოლას, ეს დროულად უნდა აღიკვეთოს.
სამწუხაროდ, ამის აღქმა ქვეყანაში სულ არსებობს, რომ ზეწოლა თუ არაა, ყოველ შემთხვევაში რაღაცები არაფორმალურად ლაგდება. მით უმეტეს მსხვილ ბიზნესში. ეს კი ხელს არც ბიზნესგარემოს განვითარებას უწყობს და არც ინვესტიციების მოზიდვას. არავის უნდა ფული ჩადოს იქ, სადაც არა კანონით და სასამართლოთი გადაწყდება დავები, არამედ არაფორმალურ პირებთან მოლაპარაკებით.
_ ანუ უცხოელ ინვესტორებზეც შეიძლება ახდენდნენ ზეწოლას?
_ როდესაც აღქმა ხდება ქვეყანაში, რომ აქ ხდება გარკვეული დარღვევები. როდესაც შესაძლებელია, რომ ადგილობრივ ბიზნესმენზე ვიღაცამ მოახდინოს ზეწოლა, შემდეგ ძალიან რთულია საუბარი იმაზე, რომ კარგი ბიზნესგარემოა და ღირს ფულის ჩადება.
მე არ ვფიქრობ, რომ ამ ქვეყანაში საინვესტიციო გარემო კარგი არ არის, მაგრამ კანონმდებლობიდან გამომდინარე ასეა. თუმცა, ერთ-ერთი დიდი პრობლემა, რასაც ყურადღებას აქცევს როგორც ქართველი მსხვილი ბიზნესმენები, ასევე უცხოელი ინვესტორები, არის სასამართლო სისტემა. გამართული სასამართლო სისტემის გარეშე არათუ პოლიტიკური პროცესი და კრიმინოგენური მდგომარეობა ვერ გამოსწორდება, არამედ ბიზნესსაც სერიოზული პრობლემა შეექმნება. წარმოუდგენელია, რომ ქვეყანა ეკონომიკურადაც გაძლიერდეს დამოუკიდებელი სასამართლოს გარეშე.
ამიტომ, ბევრი ფაქტორია, სადაც ხელისუფლების რომელიმე შტო შესაძლოა ცუდად და ბოროტად იყენებდეს საკუთარ გავლენას. ამიტომ, ასეთ ფაქტებს განსაკუთრებული ყურადღება უნდა მიექცეს, თუ ნამდვილად არსებობს ინტერესი იმის, რომ ქვეყანაში კარგი ბიზნეს-გარემო იყოს და არცერთ ადამიანს არ შეექმნას პრობლემა.
აქ საუბარი იმაზე ხომ არ არის, რომ მსხვილ ბიზნესს პრობლემა თუ შეექმნა, ჩვენ რა გვენაღვლება. ამ მსხვილ ბიზნესმენს დასაქმებული ჰყავს უამრავი ადამიანი. ამიტომ, ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ არცერთ ადამიანს არ შეექმნას პრობლემა.
_ სასამართლოს პრობლემა გასაგებია, მაგრამ თქვენც აღნიშნეთ, რომ „ლაგდება“ შიგნით ბიზნესი და ხელისუფლება. ეს ხომ ნიშნავს, რომ რეალურად სასამართლომდე არც კი მიდიან? ეს ცალკე პრობლემა არ არის?
_ რა თქმა უნდა. ჩაკეტილი წრეა, რომლის გარღვევაც ვერ ხერხდება წლების განმავლობაში. შევარდნაძის პერიოდიდან დაწყებული, ნაციონალური მოძრაობის მმართველობით გაგრძელებული და ახლაც, სულ არის იმის აღქმა, რომ ვიღაცის ინტერესებში შედის. იქნება ეს პრეზიდენტი, პრემიერ-მინისტრი თუ არაფორმალური პირი. ვიღაცის ინტერესებში თუ შედის რაღაც, ეს საქმე ან შეიძლება სწრაფად მოგვარდეს სასამართლოს დავის გარეშე, ან პირიქით. მაქსიმალურად გაიწელოს. შესაბამისად, ვფიქრობ, რომ ეს ჩაკეტილი წრე როგორმე უნდა გავარღვიოთ.
_ როგორ?
_ ამას სჭირდება საზოგადოების მხრიდან მაქსიმალური ზეწოლა. საზოგადოებრივი აზრი მაქსიმალურად მოტივირებული და მომართული უნდა იყოს იქითკენ, რომ ეს ყველაფერი დასრულდეს.
პოლიტიკური ნებაც რა თქმა უნდა სჭირდება ამას, მაგრამ პოლიტიკოსების ნებას განსაზღვრავს საზოგადოება. განათლებული საზოგადოება ფინანსურადაც, ისედაც. რომელიც მოტივირებულია, გრძნობს საკუთარ ძალას და იცის, რომ შეუძლია ცვლილებები, არ არის ნიჰილისტური და უიმედო. დარწმუნებულია, რომ თუნდაც არჩევნების გზით შეცვალოს ის ხელისუფლება, რომელიც მის ინტერესებს არ აკმაყოფილებს.
_ ანუ საზოგადოებრივ პასუხისმგებლობაზეც საუბრობთ?
_ არ მომწონს დამოკიდებულება, რომ ჩვენ მაინც ვერაფერს შევცვლით, ეს ასე იქნება, ამიტომ ამას ან უნდა შევეგუოთ ან უნდა გავიქცეთ და ა. შ. თავს ვერ მოვიტყუებთ, რომ ყველაფერი ასეა. შეიძლება ქვეყანა ეკონომიკურადაც წინ მიდიოდეს ერთი ხელისუფლებიდან მეორემდე. ერთი ხელისუფლებიდან მეორემდე დადებითი ცვლილებები ხორციელდებოდეს, მაგრამ აუცილებლად ხაზგასასმელია ის, რომ ჩვენ გვინდა მეტი. საზოგადოებას აქვს მეტის მოთხოვნა. საზოგადოება უფრო და უფრო მეტს რომ მოითხოვს, ამისთვის პოლიტიკოსები მზად უნდა იყვნენ. თუ ამისთვის მზად არ არიან, მაშინ იმისთვის უნდა იყვნენ მზად, რომ დემოკრატიული არჩევნების გზით შეიცვლებიან, მოვა ის ხელისუფლება, რომელიც ეცდება თავის ვადაში გააკეთოს უკეთესი საზოგადოებისთვის და ქვეყნისთვის.
_ ბიზნესმენებს არ უყვართ ხელისუფლებასთან დაპირისპირება. ამაზე მეტყველებს ის ფაქტიც, რომ წინასაარჩევნო შემოწირულობების დიდი ნაწილი მმართველი პარტიისკენ მიდის. როცა ვხედავთ, რამდენი ბიზნესმენია საპარლამენტო უმრავლესობაში, ერთგვარი დაცულობის შეგრძნება ხომ არ აქვთ ბიზნესმენებს ამით?
_ ესეც ძალიან მანკიერი ტრადიციაა. ეს არის ძალიან საშიში პრეცენდენტი, როდესაც ბიზნესი და ხელისუფლება ძალიან გადაჯაჭვულია. ტერმინიც არსებობს _ ქრონოკაპიტალიზმი, სწორედ ეს არის.
ეს ძალიან საშიშია ჩვენნაირი ქვეყნისთვის. ბიზნესი და პოლიტიკა იმდენად არეულია ერთმანეთთან, როცა ზღვარის გავლება ჭირს. ჩვენ ქვეყნაში ხდებიან დეპუტატები, რომლებსაც აქვთ მილიონიანი ბიზნესები. ისინი ამით ცდილობენ, რომ საკუთარ ბიზნესს შეუქმნან გარანტიები და თვითონ იყვნენ კარგად. ხაზს ვუსვამ საკუთარ ბიზნესს და არა ზოგადად ბიზნესს. შესაბამისად ისინი ამით ცდილობენ, რომ თავისი პირადი კავშირებით მოაგვარონ პრობლემები.
ბევრმა მათგანმა ისიც იცის, რომ სასამართლოში სიარული მოითხოვს დროს, შეიძლება მოიგო, მაგრამ საბოლოოდ მოგებული ვერ დარჩე, იმიტომ, რომ იმდენი დრო და რესურსი დახარჯო როგორც ადამიანური ისე ფინანსური, რომ მოგება აღარც კი გიღირდეს. შესაბამისად, ისინი ცდილობენ მათ დაელაპარაკონ, ვინც რეალურად ფლობს ძალაუფლებას. საუბარია ხელისუფლებაზე, რომელსაც აქვს კონტროლი სხვადასხვა შტოებსა თუ რეგულატორებზე.
ეს მანკიერი ტრადიცია უნდა დასრულდეს და ამის ერთ-ერთი გზა იქნება პროპორციული არჩევნები და უკვე 2020 წელს გადავიდეთ ამ სისტემაზე. პოლიტიკურ პარტიებს აღარ მივცეთ იმის საშუალება, რომ მაჟორიტარებად წარმოგვიდგინონ არა პოლიტიკოსები, არამედ ბიზნესმენები. ასევე ის, რომ ტენდერები არ მოიგონ მარტო მმართველი პარტიის შემომწირველებმა.
_ არის დიდი ხმაური ბიზნესის გარშემო. სად არის ბიზნესომბუდსმენი? ხედავთ აქტიურად ჩართულს ამ პროცესში?
_ ირაკლი ლექვინაძემ რაღაცა განცხადება გააკეთა თიბისის საქმეზე. მაგრამ, როდესაც ბიზნეს-ომბუდსმენი სახელმწიფოს მიერ არის დანიშნული და როდესაც სახელმწიფო უხდის მას ფულს, რეალური ძალაუფლება მას ვერ ექნება. ილუზია არ მიჩნდება, რომ ბიზნეს-ომბუდსმენმა რაღაცა შეიძლება გააკეთოს. ანუ მისი დამოუკიდებლობის გარანტიები უნდა იყოს ძალიან მაღალი. ის როგორც პიროვნულad, ასევე ფინანსურადაც არ უნდა იყოს დამოკიდებული ხელისუფლებაზე. მინიმუმ სახალხო დამცველის დონის დამოუკიდებლობა მაინც უნდა ჰქონდეს.
ამის უზრუნველყოფა ხდება კონსტიტუციითა და სხვადასხვა კანონით. ბიზნესომბუდსმენი უნდა იყოს კომუნიკაციის ჯაჭვი ხელისუფლებასა და ბიზნესს შორის და არ უნდა ცდილობდეს რაღაცის მიღწევას ნაცნობობითა თუ ნეპოტიზმით. საქართველოში ეს ძალიან გავრცელებული თემაა.
ბიზნესის წარმომადგენლებსაც რომ დაველაპარაკოთ, იტყვიან, რომ მაინც ასე ლაგდება, ვერაფერს ჩვენ ვერ შევცვლით და ა. შ. ეს ნიჰილისტური დამოკიდებულება საბოლოო ჯამში იწვევს იმას, რა მდგომარეობაშიც ჩვენ ვართ.
საზოგადოებამ უნდა ირწმუნოს, მით უმეტეს ბიზნესმა საკუთარი ძალა იმაში, რომ როცა აზრს გამოხატავს, ამას მოჰყვება მკვეთრი ნაბიჯები ხელისუფლების მხრიდან. ხელისუფლებას კი უნდა ეშინოდეს, რომ თუ ის არ შეასრულებს ხალხისთვის მიცემულ დანაპირებს, ის გადარჩეული იქნება.
იაგო ნაცვლიშვილი, ახალი თაობა